به نقل از «خبرآنلاین»

مجلسی: «نفت»، از نظر قانونی سال ۲۹ «ملی»شد، با ادبیات «ژورنالیستی»، سال ۵۲ + سند

تاریخ انتشار: ۲۹ اسفند ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۷۳۶۹۰۷۳

چالش های نفتی در روند کاری سیاست مداران ایرانی از زمانیکه نفت به عنوان یک کالا اساسی تامین مالی دولت ها جای خود را باز کرد، تحولات عظیمی را به این کشور تحمیل کرده است که الزاما همراه با سود و شکوفایی نبوده است و بعضا تنش‌های مهمی را نیز با خود به همراه داشته اند. از زمانیکه مصدق بصورت یک طرفه نفت را ملی اعلام کرد و هیچ پیش شرط مذاکراتی با آمریکا و انگلیس را نپذیرفت و کشور درگیر یک کودتا ناگهانی شد، تا زمانیکه نفت در چارچوب کنسرسیوم با پرداخت غرامت درگیر یک روند ۲۵ ساله شد و زمانیکه در سال ۵۲ بالاخره نفت و صنایع آن بدست ایرانی ها افتاد و گویی برای نخستین بار بود که نقش خارجی ها به حداقل می رسید.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

قرارداد سن موریس در ۲۸ تیر ۱۳۵۲ اعلام شد و چند هفته بعد بصورت اجرایی در آمد، قرارداد مهمی که در میان رویدادهای تاریخی مورد کم توجهی قرار گرفته است.

به جهت بررسی موضوع فوق گفتگو کردیم با فریدون مجلسی، دیپلمات سابق، که در ادامه مشروح آنرا می خوانیم:

*با نگاهی به روند کنار گذاشتن کنسرسیوم نفت در سال ۵۲، این عبارت تا چه حد درست است که نفت به معنای فنی و واقعی خود در پی کنارگذاشتن کنسرسیوم ملی شد؟
به معنای واقعی کلمه نفت در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ از لحاظ قانونی ملی شد. اما متاسفانه زحمتی که دکتر مصدق و تمام ملت ایران در این راه کشیدند درگیر یک مشکل اصولی شد.در بحث هایی که من بین ملی گرایان می بینم یک نکته مهم مغفول مانده است و آن این است که آن ملی شدن قانونی که استناد آن نیز ملی شدن های متعدد در انگلیس بود که بار ها با آمدن احزاب مختلف ملی و دوباره خصوصی شدند با اتفاقی که در ایران افتاد متفاوت است. در مقابل ملی شدن نفت،دولت حق دارد اما طرف دیگر ترازو مسئله ی پرداخت غرامت است یعنی به همان اندازه که ملی کردن قانونی است مصادره کردن غیرقانونی است.در یک مملکت در امور داخلی می توان مواردی را مصادره کرد اما شرکت ملی ایران که یک شرکت بین المللی و تابع انگلیس بود را نمی شد بدون غرامت ملی کرد و زمانیکه این کار صورت بگیرد آن ها با مراجعه به دادگاه عدن جلو صدور نفت ایران را می گیرند و این در شرایطی بود که ایران توانایی استخراج و فراوری قابل توجهی نداشت و درصد کوچکی از آن امکاناتی که در آبادان و مناطق نفت خیز بود قابل استفاده بود.در اینجا باید دید که چه شد که ملی شدن از دید خارج تبدیل به مصادره شد.متاسفانه جوانان پرشور و کم تجربه و ناآگاهی مثل حسین فاطمی به این منطق توصل می جستند که شرکت نفت انگلیس سوءاستفاده کرده است و حالا غرامت هم می خواهد؟ اما در دادگاه بین المللی در جایی که خسارات و مسائل سیاسی دیگر مطرح می شود ملی کردن یک شرکت بین‌المللی مسئله ای داخلی برداشت نمی شود و نمی توان در دفاع از آن حرف های شعاری زد. متاسفانه کسانی در میان نبودند که درک این موضوع را داشته باشند و من متاسفم که در آن دولت چند حقوق دان مانند دکتر سنجانی و شایگان هم بودند و توجه نکردند که باید از ملی کردن دفاع شود و نه مصادره!

*پس از پایان دولت مصدق،چه روندی در سامان دهی صنعت نفت کشور و بهبود روابط ایران با غرب در حوزه انرژی صورت گرفت؟ایران غرامت را در چه وضعیتی پذیرفت؟
وقتی دولت مصدق برکنار شد دولت بعدی بلافاصله مذاکرات را با طرف های غربی آغاز کرد،متاسفانه در دوران مصدق کوشش مرحوم فاطمی در کنار جشن و سرور ملت قطع مذاکره بود یعنی جایی برای تفاهم و سازش و قانونی کردن نفت باقی نماند که بخواهند مسئله را حل کنند،یک وضعیتی شبیه وضعیت امروز که مذاکره قطع شده است ضمنا ما برخی مسائل را حق مسلم خود می دانیم.لذا دولت وقت به همت مرحوم امینی که فردی تحصیل کرده و آگاه بود و جهان و سیاست و اقتصاد را می شناخت مذاکراتی پنج ماهه راه انداخت و موفق شد بهره برداری از نفت را در طی قراردادی با شرکت ملی نفت ایران به عهده پیمانکار خارجی بگذارند.توجه داشته باشید که کنسرسیوم پیمانکار شرکت نفت در شرایطی بود که هیچ امکان بهره برداری توسظ کارشناس داخلی وجود نداشت و ناچار بودند که این را به پیمانکار خارجی واگذار کنند که قدرت های بزرگ و شرکت های بزرگ نفتی دنبال آن بودند.این مجموعه بر اصل ۵۰-۵۰ در تقسیم سود ناخالص توافق کردند یعنی همان اصلی که توسط آمریکا بعد جنگ جهانی دوم در روابط نفتی با کشور های خاورمیانه و آمریکای جنوبی حاکم بود و امکان بیشتر از آن هم وجود نداشت. در قالب قرارداد کنسرسیوم باید اول ملی شدن نفت تصویب می شد که به پیمان‌کار بدهند، در آنجا یک غرامت ۲۵۰ میلیون پوندی به تفاهم رسید که بعد از سه سال استراحت که دولت ورشکسته ایران بتواند توان پرداخت پیدا کند و در اقساط ده ساله سالی ۲۵ میلیون پوند از محل درآمد ایران کسر می شد. در سال های آخر که درآمد نفتی به میلیارد دلار نزدیک شده بود رقم ناقابلی بود.

*در سال های آخر کنسرسیوم و آغاز دهه پنجاه، چه وضعیتی بر روابط نفتی ایران با کشورهای مقابل وجود داشت؟ آیا ایران بیش از آنچه در قراردادها ذکر کرده بود سود می خواست؟
در سال ۴۹-۵۰ سهم ایران را از ۵۰-۵۰ به ۵۵-۴۵ اصلاح کرده بودند. زیرا ایران در آن زمان با شرکت پان امریکن و یک شرکت ایتالیایی قرارداد ۷۵-۲۵ درصد امضا کرده بود و نقطه عطف جدیدی در قرارداد های بین المللی انجام داده بود اما به موجب این قرارداد در پایان مدت قرارداد کلیه تاسیسات و بخش های نفتی آبادان و مسجد سلیمان و دانشگاه نفت و..به رایگان به ایران منتقل می شد و در سال ۵۲ با مذاکراتی که انجام شد چون کلیه مدیریت ها و کارشناسی های شرکت نفت به متخصصان ایرانی تحویل داده شده بود و ۵سال در پایان دادن قرارداد با کنسرسیوم تخفیف گرفته شد و ایران جای سال۵۷ در سال ۵۲کلیه تاسیسات را تحویل گرفت و فقط قرارداد ۵ساله قابل تمدیدی برای بازاریابی و فروش در اختیار کنسرسیوم باقی ماند که بابت آن سودی هم به آن ها پرداخت می شد زیرا ایران هنوز در عرصه بازاریابی نفت به اندازه کافی امکانات نداشت که این امکانات نیز تدریجا در قالب اوپک کسب می شد.سال ۵۲ از دیدگاه ادبیات ژورنالیستی را می توان اعلام کرد که نفت در اختیار ایران قرار گرفت چون نیازی به پیمانکار نداشت اما از نظر حقوقی نفت ایران زمانی ملی شد که پرداخت غرامت پذیرفته شد اتفاقا می توان امضا قرارداد کنسرسیوم را آغاز ملی شدن صنعت نفت نامید.

*برخی اقدامات شاه در زمینه قرادادسال۵۲را نوعی خودسری مقابل غرب می دانند؛نظر شما در اینباره چیست؟
این اقدام خودسری نبود بلکه توافق را گرفت و این صحبت ها تبلیغی است،شاه اگر در سال ۵۲ این نوع رفتار را می کرد باز هم درگیر غرامت می شد.شرایطی پیش آمده بود که غربی ها می دانستند اگر این کار را به ایران تحویل ندهند ایران در این فاصله پالایشگاه هایی ساخته و چندان ربطی به کنسرسیوم نداشت و مسئله گاز هم مطرح شده بود که با امضا مستقیم با دولت شوروی مقادیر زیادی گاز صادر شد چون آن زمان شوروی هنوز نیاز داشت و از محل این توافق به صنعتی تر شدن ایران نیز کمک شد.اینگونه تحولات باعث شد کنسرسیوم با ایران به این توافق برسد که ادامه حضورشان در ایران با توجه به کل شرایط جهانی و تغییر کردن روابط سلطه ی مطلق کشور های غربی صنایع نفت را تحویل دهند.

*لغو کنسرسیوم و امضا قرارداد سن موریس با نگاهی خوش بینانه چه امتیازاتی به ایران افزود؟
اولا به میزان سود نفتی ایران افزود و به میزان تاثیرگذاری ایران در قیمت گذاری جهانی نفت در اوپک اضافه کرد اما نکته مهم این بود که تحویل صنایع در پایان قرارداد می توانست ما را با یک مجموعه صنعتی از کار افتاده مواجه کند در حالیکه در سال ۵۲ که قرار بود کنسرسیوم تا ۵سال دیگر منابع را در اختیار داشته باشد همه چیز به روز و مرتب و آماده بود و در زمان های لازم هم تعمیرات انجام می گرفت و یک مجموعه کارآمد تحویل گرفته شد و مدیریت ایرانی بصورت صددرصد جاافتاده بود و
اینگونه نبود که روز پایان قرارداد نیروهای خارجی بروند و ایران در یک حالت درماندگی باقی بماند،آن ها دیگر حضور جسمانی نداشتند که قرارداد خاتمه پیدا کرد.قرارداد سال ۵۲هنگامی پایان پذیرفت که خارجی وجود نداشت که بخواهد آسیبی به ما برساند.در جاهایی خارج از عرصه کنسرسیوم نیز فعالیت نفتی می شد و در خلیج فارس نیز نفت در حال استخراج بود و قراردادهای بین المللی با هند و آفریقا جنوبی به وجود آمده بود که برای نفت ایران مشتریان بیشتری به وجود بیاید و تقریبا استقلال نفتی ایران بصورت قاطع فراهم شده بود.

*پس از انقلاب نیز ایران هنوز درگیر این ماجرا بود و گویا جریمه ای نیز بابت خروج از برخی قرارداد ها پرداخت شده است؛شرح این ماجرا چیست؟
بله قبل از انقلاب دو سال از پایان تمدید قراردادفروش باقی مانده بود و در هیجانات انقلابی پایان قرارداد کنسرسیوم را که پایان یافته بود و فقط بازاریابی آن باقی مانده بود را اعلام کردند به عنوان اینکه ما می خواهیم نفت را ملی کنیم و متاسفانه به هزینه ای هم تمام شد و ایران در دادگاه ژنو محکوم شد و غرامتی هم که اعلام نشد چه مبلغ بوده است توسط دولت ایران پرداخت شد ولی چون انقلاب بود و نمی خواستند که اثر منفی باقی بگذارد روی آن تبلیغاتی صورت نگرفت.

بیشتر بخوانید:

نشستن مصدق روی «صندلی نمایندگان انگلیسی» در دادگاه لاهه واقعیت دارد؟

آیت‌الله‌طالقانی در مزار مصدق: به کاشانی گفتم، دارند زیر پایت خربزه می‌گذارند؛ مواظب باش! / این ایران بود که اسلام را به جهان شناساند + عکس‌ها

رخدادهای پس از درگذشت مصدق به روایت شاه‌حسینی / گفتند، مراسم ممنوع ، فقط رادیو خبر فوت را اعلام می‌کند

ترجیح «مرگ در حصر» به «سازش» / روایت «عجیب» سیدضیا از واکنش شاه به خبر فوت مصدق + عکس‌ها

ناگفته‌های پزشک مصدق در «حصر» / رهایش می‌کردند، شاید چند سالی بیشتر زنده می‌ماند

۲۱۲۲۰

کد خبر 1745459

منبع: خبرآنلاین

کلیدواژه: برجام توافق هسته ای ایران سیاست خارجی نفت بین المللی نفت ایران سال ۵۲ ملی شدن ملی شد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۳۶۹۰۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

کنسرسیوم هنوز تشریفات گمرکی قطار ترانزیتی افغانستان - ترکیه از خاک ایران را انجام نداده است

تین نیوز

معاون بهره برداری و بازرگانی راه آهن در خصوص قطار ترانزیتی افغانستان - ترکیه که در خاک ایران قرار دارد، گفت: کنسرسیوم توسعه ریلی به خلاف اعلام کرد "واگن بارداری وارد ایران نشده است"، اما چون این واگن ها بارگیری شده بود، با دستور مدیرعامل راه آهن با ارسال آنها موافقت شد که هنوز هم کنسرسیوم تشریفات گمرکی را برای ترانزیت بار انجام نداده است.

 

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، مرتضی جعفری در خصوص قطار ترانزیتی افغانستان - ترکیه و اظهارات مدیرعامل کنسرسیوم توسعه ریلی در خصوص سوء مدیریت راه آهن در جمع خبرنگاران بیان کرد: از سال گذشته بر اساس صورت جلسه هایی که مستند است، قرار بر این شد راه آهن جمهوری اسلامی ایران برای قطارهای عملیاتی جهت اصلاح خطوط و ادامه خط آهن روزنک - هرات مساعدت کند و به افغانستان ارسال کند.

وی ادامه داد: نکته قابل توجه این که طی بازدید معاون فنی راه آهن از منطقه، اشکالات در خط آهن موجود را کتباً اعلام کرده و آن را هم برای آقای کاظم قمی -نماینده ویژه رئیس جمهوری در امور افغانستان- و هم راه آهن کشور افغانستان فرستادیم.

معاون بهره برداری و بازرگانی شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران خاطرنشان کرد: نظر بر این بود که اول اصلاحات انجام شود و بعد از انجام اصلاحات، قطار تجاری (افغانستان- ترکیه) راه اندازی شود، اما طبق مستندات اعلامی، تا کنون هیچ اقدامی که منجر به رفع اشکالات شود به راه آهن جمهوری اسلامی ایران اعلام نشده است و کنسرسیوم فقط به صورت کلی اعلام کرده که کارهایی را در این رابطه انجام داده است.

کنسرسیوم توسعه ریلی، ماشین آلات تخصصی را برای اصلاح خطوط نداشت 

جعفری توضیح داد: البته از قبل هم مشخص بود که با توجه به امکانات این کنسرسیوم، امکان این که بتواند استانداردهای اولیه راه آهن را فراهم کند، ندارد. به این دلیل که رعایت این استانداردها نیاز به ماشین آلات تخصصی خطی دارد و این کنسرسیوم هم این ماشین آلات را نداشتند که بتوانند این اصلاحات را انجام دهند.

وی با بیان اینکه همواره اعلام کرده ایم این آمادگی را داریم تا با راه آهن افغانستان تعامل داشته باشیم و ماشین آلات را بفرستیم تا به استانداردهای موردنظر برسیم، افزود: اما در آخرین مکاتبه با کنسرسیوم توسعه ریلی در اواخر سال گذشته اعلام کردیم که نتیجه اقدامات تعهدشده هنوز به راه آهن اعلام نشده است؛ اما ما باز هم به جهت تعامل، قطارهای عملیاتی را به این مسیر اعزام می کنیم.

معاون بهره برداری و بازرگانی راه آهن بیان کرد: با ارسال آخرین قطار عملیاتی، به نظر می رسد که کنسرسیوم از حسن نیت راه آهن جمهوری اسلامی ایران سوء استفاده کرده و واگن های تخلیه شده را بارگیری کرد؛ و بدون اینکه هیچ هماهنگی با راه آهن ایران داشته باشد ارسال کرده است.

کنسرسیوم به دروغ اعلام کرد که واگن بارداری وارد ایران نشده است

جعفری ادامه داد: همان شب زمانی که من مطلع شدم، از مامور مربوطه پرسیدم و با مدیرعامل کنسرسیوم صحبت کردیم و آن ها خودشان اعلام کردند که واگن بارداری وارد ایران نشده است. به جهت اینکه ما هیچ گونه ارتباطی با مرز نداریم و هنوز ارتباطات از طریق تلفن ثابت، بیسیم و تلفن همراه فراهم نیست، فقط به استناد اظهارات آقای مصطفی رضایی -مدیرعامل کنسرسیوم- و مامور ایشان مبنی بر این که لکوموتیو به صورت منفرد وارد کشور شده و واگن بارداری نیامده است، اکتفا کرده و گفتیم قطاری وارد ایران نشده است.

وی ادامه داد: اما بعد از بررسی متوجه شدیم کنسرسیوم همه این موارد را به خلاف گفته است و قطار وارد ایستگاه شمتیغ در مرز ایران و افغانستان شده  و آن ها به خلاف اعلام کردند که واگنی وارد نکردیم. البته فیلمی از ایستگاه روزنک منتشر کردند و برآورد راه آهن این بود که کنسرسیوم توسعه ریلی یک فیلم تبلیغاتی ساخته است.

معاون بهره برداری و بازرگانی راه آهن اظهار کرد: نکته جالب این که مسئولان گمرک هم در این رابطه اظهار بی اطلاعی کرده اند، بنابراین اینکه کنسرسیوم مدعی شده که همه سازمان های مربوطه از ورود قطار به کشور اطلاع داشته اند صحت ندارد. بنابراین اگر غیر از این موارد که به خلاف مطرح شده، مستنداتی دارند، اعلام کنند.

جعفری خاطرنشان کرد: هیچ هماهنگی در جهت اینکه قرار است قطار ترانزیتی از افغانستان وارد کشور شود، انجام نشده است و به ما اطلاع ندادند. اما پس از اینکه با آن ها صحبت کردیم و گفتند قطاری وارد نشده، وقتی مامور فرستادیم و متوجه شدیم واقعیت را نگفتند و ۱۰ واگن باردار در مرز شمتیغ متوقف شده است. که با دستور مدیرعامل راه آهن با توجه به اینکه این واگن ها بارگیری شده بود، با ارسال آنها موافقت شد.

کنسرسیوم توسعه ریلی تشریفات گمرکی را هم برای ارسال بار انجام نداده است

وی ادامه داد: با وجود این از همان روز که ما با ارسال بار موافقت کردیم، هنوز هیچ اقدامی از سوی کنسرسیوم توسعه ریلی برای انجام تشریفات گمرکی صورت نگرفته است و حتی اظهارات گمرکی را به گمرک تسلیم نکرده اند. با وجود پیگیری های انجام شده هنوز این کار انجام نشده است. اما با توجه به این که امکان سوء استفاده مجدد کنسرسیوم وجود دارد، فعلاً راه آهن اقدامی در این رابطه انجام نداده است.

معاون بهره برداری و بازرگانی راه آهن بیان کرد: در زمان حاضر در ترکمنستان دو مرز فعال داریم و فعالان بخش خصوصی در آنجا بار ترانزیت را  واردات و صادرات می کنند؛ در مرز رازی و میرجاوه نیز ترانزیت کالا در جریان است و هیچ مشکلی وجود ندارد؛ اما چون کنسرسیوم توسعه ریلی نمی خواهد مقررات راه آهن را انجام دهد، تلاش می کند  جو را به هم بریزد و کارهایی را که خارج از مقررات است، انجام دهد.

جعفری خاطرنشان کرد: بهتر است کنسرسیوم، از مسیر درست کار را پیش ببرند. به جای اینکه بخواهند در رسانه ها خلاف واقع بگویند که راه آهن به آنها مجوز داده، کار را از راه درست انجام دهند.

آخرین اخبار حمل و نقل را در پربیننده ترین شبکه خبری این حوزه بخوانید